Muzeum Regionalne Ziemi Limanowskiej – Dwór Marsów
Muzeum Regionalne Ziemi Limanowskiej w Limanowej – muzeum położone w Limanowej. Placówka jest gminną jednostką organizacyjną. Mieści się w pomieszczeniach Dworu Marsów, pochodzącego z przełomu XVIII i XIX wieku.
Muzeum powstało w 1970 roku, a wśród inicjatorów powstania placówki była liczna grupa osób, związanych z PTTK. Limanowski oddział Towarzystwa administrował muzeum do 1986 roku, kiedy to zostało ono przejęte przez gminę. Od początku istnienia placówka mieściła się w Dworze Marsów, zajmując najpierw część budynku, a po 1987 roku – jego całość.
Aktualnie muzeum posiada następujące ekspozycje:
etnograficzną, prezentującą tradycję i kulturę Lachów Limanowskich, Lachów Sądeckich, Zagórzan i Górali Łąckich (Białych), historyczno-artystyczną, obejmującą eksponaty związane z historią Limanowej i regionu (m.in. oryginały przywilejów królewskich oraz dokumentów lokacyjnych od XVI do XVIII wieku). W części artystycznej znajdują się prace autorstwa m.in. Maksymiliana Brożka, Kazimierza Kopczyńskiego oraz Antoniego Bieszczada.
Muzeum jest obiektem całorocznym, czynnym z wyjątkiem poniedziałków. Wstęp jest płatny.
Inicjatorami gromadzenia zbiorów regionalnych na poczet przyszłej placówki muzealnej byli bracia Walenty i Wincenty Gawron jeszcze w okresie międzywojennym. Po II Wojnie Światowej zaczątki kolekcji muzealnych były tworzone przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział Limanowa, które gromadziło zbiory historyczne i etnograficzne w latach 1954-1971 r. Utworzenie muzeum miało miejsce w wyniku ogromnego starania lokalnych historyków, etnografów, znanych artystów i propagatorów turystyki na terenie Beskidu Wyspowego i Gorców. Wśród tych aktywistów warto wspomnieć m.in. Józefa Staniszewskiego, Piotra Orzechowskiego, Andrzeja Gibasa, Adama Wojsa, Antoniego Górszczyka, Tadeusza Ociepkę, Maksymiliana Brożka, Kazimierza Sowę. Od 1970 roku z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Turystyczno – Krajoznawczego Oddział Limanowa oraz Towarzystwa Miłośników Ziemi Limanowskiej powstało Muzeum Ziemi Limanowskiej PTTK, które od początku istnienia mieściło się w Dworze Marsów.
Od początku istnienia placówki do jej rozwoju przyczyniał się Jan Wielek – działacz PTTK oraz miłośnik regionalnej historii. W latach 1975-1986 pełnił funkcję kierownika muzeum oraz prezesa PTTK O/Limanowa.
W ciągu 45-letniej działalności muzeum zgromadziło ok. 26 tysięcy eksponatów historycznych, etnograficznych, artystycznych, fotograficznych. Posiada własną bibliotekę naukową oraz zbiory archiwalne. Aż do dnia dzisiejszego zorganizowało ponad 350 wystaw czasowych. Na uwagę zasługują stałe ekspozycje, m.in. Apteka mgr Klementy Bączkowskiej ( początek XIX – połowa XX wieku) oraz największa w Polsce kolekcja dewizek, licząca 359 sztuk tej unikatowej biżuterii z okresu od XVIII do XX wieku. W centralnej części budynku znajduje się również sala konferencyjno-bankietowa zaaranżowana w stylu Ludwik Filip, wyposażona w oryginalne meble służące byłym właścicielom dworu – szlacheckiej rodzinie Marsów.
Muzeum mieści się w zabytkowym staropolskim dworze. Mieszkająca w nim szlachta posiadała, położoną na południe od Limanowej, Starą Wieś. Granice tej wsi i miasta do II Wojny Światowej wyznaczał właśnie ten dwór. Historia Starej Wsi i rodów w niej panujących sięga XV wieku. Warto wymienić familie: Słupskich herbu Drużyna, Jordanów, Przyłęckich, Czernych – Szwarcenbergów. Jakkolwiek historia obecnego dworu sięga XVII wieków. Jego rozwój nastąpił w okresie zarządzania nim przez rodzinę Dydyńskich (połowa XVIII – lata 40-te XIX wieku), a potem Marsów (1853-1945r), po których do dziś pozostała nazwa dworu.
Do kompleksu dworskiego należały dawniej m.in. browar (obecnie budynek starostwa powiatowego), park dworski(jego pozostałości stanowią obecnie Park Miejski), geogotycka kaplica świętego Walentego ( połowa XIX wieku) oraz gospodarstwo hodowlane (obecnie własność prywatna), gdzie niegdyś hodowlano bydło czerwone rasy polskiej oraz pola i lasy (obecnie os. Zygmunta Augusta i os. Marsów).
Rodzina Marsów przyczyniła się do rozwoju nowoczesnej gospodarki hodowlanej oraz rozkwitu politycznego i gospodarczego miasta w II połowie XIX wieku. Szczególnie w historii zostali zapamiętani: Antoni Józef Mars z żoną Franciszką z Żelechowskich, oraz ich syn Zygmunt z Jadwigą z Zielińskich. Dzięki m.in. jej staraniom powstał w 1867 r. powiat limanowski, Towarzystwo Zaliczkowe (dzisiejszy Bank Spółdzielczy), kasyno. Zainteresowali francuskich inwestorów do założenia rafinerii ropy naftowej w Sowlinach. Browar produkował w okresie galicyjskim znane z dobrej jakości piwo „marsowe”. Produkowano wówczas takie gatunki jak koźlak i marcowe. W dwudziestoleciu międzywojennym dwór był ośrodkiem życia publicznego i politycznego.
W jego progach wizytował m.in. prezydent Ignacy Mościcki w 1929 r., belgijski Minister Spraw Zagranicznych w 1932 r. Wielokrotnym gościem był polski minister spraw zagranicznych Józef Beck. W 1934 roku rodzina Marsów sprzedała browar na rzecz Arcyksiążecego Browaru w Żywcu. W okresie okupacji niemieckiej wraz z ostatnim właścicielem, w dworze mieszkał skoligacony rodzinnie burmistrz miasta Włodzimierz Paygert. Po II Wojnie światowej władze komunistyczne odebrały majątek rodzinie Marsów. W latach 1946-1951 w budynku mieściło się Gimnazjum Leśne, a później Państwowy Ośrodek Maszynowy i Powiatowy Sztab Wojskowy. Od 1970 r. w budynku mieściło się Muzeum Ziemi Limanowskiej i biura PTTK. Od 1987 r. budynek jest wyłączną siedzibą Muzeum Regionalnego Ziemi Limanowskiej.