Budynek Szkoły Podstawowej w Stróży

W 1913 roku dwór Ludwika Lazara w Stróży stał się siedzibą Pierwszej Oficerskiej Szkoły Strzeleckiej, placówki powołanej przez Józefa Piłsudskiego w celu szkolenia kadry oficerskiej dla przyszłych polskich formacji wojskowych. Majątek ten należał do babki Bolesława Wieniawy Długoszowskiego. Szkoła ta była szczególną formą dokształcania kadr strzeleckich. Zapowiedź jej utworzenia została podana w rozkazie Komendy Głównej ZS z 25 maja 1913 roku. Od 1920 roku budynek ten zajmuje Szkoła Podstawowa obecnie nosząca imię Stanisława Wyspiańskiego.

Była to letnia szkoła instruktorska Związku Strzeleckiego, miała za zadanie przygotować instruktorów dla przyszłej narodowej armii. Zajęcia odbywały się od lipca do końca sierpnia 1913. Celem było wykształcenie samodzielnych instruktorów, zdolnych zapewnić opiekę szkolną organizacjom lokalnym oraz pogłębić ich wiedzę militarną.

Szkoła została zorganizowana w kompanię szkolną złożoną z czterech plutonów, dowódcą został Mieczysław Trojanowski “Ryszard”. Komendantem był Piłsudski z szefem sztabu Sosnkowskim. W plutonie pierwszym przeważała młodzież z Galicji, w drugim studenci z uczelni Europy Zachodniej, trzeci to elewi z najstarszych ośrodków strzeleckich, zaś czwarty tworzyła pozostała młodzież z Galicji. Kursantów było ok. 90, a wśród nich także późniejsi dowódcy Legionów. Wśród absolwentów byli m.in.: Michał Karaszkiewicz – Tokarzewski, Leopold Lis- Kula, Kazimierz Sosnkowski, Michał Sokolnicki, gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki, płk. Adam Koc, gen. dyw. Tadeusz Kasprzycki, Janusz Głuchowski

Warunki w jakich odbywał się kurs były twarde i surowe. Dzień zaczynał się o 6 rano, o 8 zaczynały się ćwiczenia , a od 10 wykłady. Ćwiczenia taktyczne odbywały się na wschodnim zboczu Śnieżnicy i Ćwilina oraz między masywami Łopienia i Mogielicy na ich zachodnich zboczach, na terenie wsi Chyszówki. Szkolenie obejmowało wykłady i zajęcia praktyczne, a ich celem głównym było wyuczenie w kursantach zdolności oceny warunków i samodzielności. Wykładano zagadnienia dotyczące fortyfikacji polowych i materiałów wybuchowych, taktykę, dzieje wojen i wojskowości. Zajęcia z musztry i strzelania prowadzone były osobiście przez Józefa Piłsudskiego oraz Kazimierza Sosnkowskiego. Po okresie zajęć teoretycznych, w dniach 13-19 sierpnia 1913 roku odbyły się ćwiczenia terenowe na szlaku Rabka – Nowy Targ – Zakopane.

Absolwenci kursu po dalszym przeszkoleniu wojskowo-propagandowym w Wyższej Szkole Oficerskiej ZWC (lub innej podobnej) i otrzymaniu stopnia oficerskiego, mieli prawo do noszenia „Parasola” – odznaki zaprojektowanej przez Włodzimierza Tetmajera w 1913 i zatwierdzonej przez Józefa Piłsudskiego. Odznakę tę w polskiej historii posiadało 67 osób.

Drugą taką szkole otwarto w lipcu 1914 roku w Krakowie, lecz de facto było to przeniesienie szkoły ze Stróży. Wybuch I wojny światowej przerwał jej działanie.

W 1920 roku Ludwik Lazar, ostatni właściciel Stróży, rozparcelował majątek i przeznaczył budynek dworu na szkołę. Pierwotnie był to parterowy budynek, później rozbudowano go poprzez podwyższenie dachu i utworzenie sal na piętrze. Usytuowane centralnie wejście do dworu pozostało bez zmian – ganek z dwoma kolumnami.

Obecnie w budynku tym nadal mieści się placówka edukacyjna – Szkoła Podstawowa im. Stanisława Wyspiańskiego.